Bireylerin ve kurumların finansal işlemlerde faizsiz modelleri tercih etmeleri İslami finans araçlarını yaygınlaştırmıştır. 1970’li yıllardan günümüze kadar gelen süreçte farklı ülkelerde faaliyet gösteren İslami bankacılık sistemi, geleneksel bankacılık sisteminden farklılık göstermiş ve bunu uyguladığı faizsiz araçlarıyla desteklemiştir. Faizsiz finans araçları, İslam ekonomisinin temel taşlarından biri olarak hem bireylerin hem de kurumların ihtiyaçlarına cevap veriyor. Bu araçların en yaygın kullanılan modellerinden biri olan Murabaha, güvenilir ve şeffaf bir ticaret modeli sunuyor.

Peki, Murabaha tam olarak nedir ve neden bu kadar önemlidir? Bu yazıda Murabaha'nın temel prensiplerini, evrimini ve diğer finansman modellerinden farklarını ele alacağız.

Murabaha Nedir?

Malın alış fiyatı veya maliyeti üzerine belirli bir kâr konularak satılması anlamına gelir. Malın satıcıya ne kadara mâl olduğunu ve ne kadar kâr ile satıldığının alıcıya bildirilmesi Murabaha’nın temel özelliklerinden biridir.

Kur'an-ı Kerim'de Nisa Suresi 29. ayet, Murabaha'nın temel dayanağını oluşturur:

"Ey iman edenler! Mallarınızı aranızda hırsızlık, rüşvet, faiz ve kumar gibi meşru olmayan yollarla yemeyin. Karşılıklı rızaya dayanan bir ticaret yapmanız ise elbette meşrudur."

Malın maliyet veya kâr konularak satıldığının müşteriye bildirilmesi klasik murabaha olarak da adlandırılır. Murabaha’daki temel amaç maliyet ve kâr oranının bildirilmesiyle müşteriyle güven bağının kurulmasını ve haksız kazancın önüne geçilmesini sağlamaktır.

Murabaha’nın Evrimi: Klasikten Moderne Geçiş ve Farklar

Finansal araçlara erişimin dijitalleşme ve teknolojik gelişmeler sayesinde kolaylaşmasıyla finans sektöründe değişmeler yaşanmış ve bankaların rolünde artış olmuştur. Özellikle faizsiz bankacılıkta, değişen müşteri zihniyet yapısıyla islam ekonomisi araçları değişim geçirerek sisteme dahil oldu. Murabaha’nın iki taraflı (alıcı – satıcı) işlemlerden üç taraflı (alıcı – banka – satıcı ) işlemlere dönüşmesi, klasik yapıdan modern yapıya geçiş olarak kabul edilir. Klasikten moderne geçişte bazı şekli ve işlevsel farklılıklar ortaya çıkmıştır. Bu farklılıklar;

• Klasik Murabaha’da normal bir alış veriş işlemi yer alırken, Modern Murabaha’da nakit sıkıntısından dolayı finansman kullanarak bedelin taksitle ödenmesi işlemi vardır. Ayrıca, Klasik Murabaha’da amaç tüccarın deneyiminden yararlanıp müşteri ile güven ilişkisinin kurulması iken, Modern Murabaha’da vadeli olarak alınan malın satılarak ödenmesi ve bankanın da kâr elde etmesidir.

• Klasik Murabaha’da işlemi başlatan satıcı iken Modern Murabaha’da alıcıdır ve klasik formda başta müşteri yokken modernde vardır.

• Akit bağlamında klasik murabaha tek akitten oluşurken, modern murabaha vaat üzerine kurulan vaatleşme ve akitleşme olarak iki merhaleden oluşur.

• Klasik yapıda satıcı kendisi için veya uygun bir fiyata satmak amacıyla aldığı mal var iken modern yapıda müşterinin talebi üzerine veya müşteriye satmak amacıyla mal alınır. Buradan anlaşıldığı üzere, klasik yapıda hazır mal varken modern yapıda mevcut mal yoktur.

• Klasik Murabaha’da malın elde tutulmasından dolayı oluşabilecek zararlar ve malın fiyatının değişmesi gibi bir risk olmasına rağmen Modern Murabaha’da alınan tedbirlerle riskler en aza indirilmiştir.

Modern Murabaha’nın Uygulanması

Katılım bankalarının kullandıkları model üç tarafı da içine alan Modern Murabaha’dır ve klasik yapıya göre çok aşamalı olarak tamamlanır. Ülkemizde “üretim desteği” veya “kurumsal -bireysel finansman destek” olarak bilinen nakit yetersizliği sebebiyle finansman arayışında bulunanların başvurduğu modeldir. Murabaha uygulama aşamaları;

• Müşteri Talebi: Müşteri, hangi malı satın almak istediğini bir form doldurarak bankaya bildirir.

• Talep Değerlendirmesi: Banka, talebi birçok yönden (iktisadi, kanuni, ürün açısından) inceler.

• Vaat Anlaşması: Bankanın, talebi kabul etmesinin ardından müşteri ile vaat anlaşmasını imzalayarak akdi başlatmış olur.

• Malın Satın Alınması: Banka, malın satıcısına ödemeyi yapıp malı satın alır.

• Satım Akdi: Banka ve müşteri aralarında borç miktarı ve ödeme vadelerini detaylıca belirleyip anlaşarak satım akdini gerçekleştirirler.

• Ödeme: Müşteri, belirlenen tarihlerde bankaya belirlenen ödemeyi gerçekleştirir.

Katılım bankasının malın maliki olması için iki yöntem vardır;

• Doğrudan Satın Alma: Katılım bankasının satıcı ile birebir görüşüp satın almak için sipariş formunu doldurması

• Vekalet Yöntemi: Eğer satıcı ile bizzat görüşmesi mümkün değilse müşteriye vekalet vererek işlem yapması gerekir.

Murabaha’nın Diğer Modellerden Farkları

Murabaha, diğer İslami finansman modelleriyle sıkça karıştırılsa da aslında kendine özgü bir ticaret modeli sunar. Bu karıştırılmanın önüne geçmek için aralarındaki farkları inceleyeceğiz;

Mudarebe- Muşareke: Mudarebe emek ve Muşareke sermaye temeline kurulu bir ortaklıklarken murabaha modeli bir satım sözleşmesidir.

Leasing (Kira Sözleşmesi): İşlevleri açısından yakın görülse de Murabaha ile leasing arasında farklar bulunmaktadır. Murabaha’nın işlem hacmi ticaret amacıyla kullandığı tüketim mallarıyla leasing’e göre daha geniştir. En önemli fark mülkiyet Murabaha’da işlemin başında leasing de ise sonunda verilmesidir.

Akreditif: Akreditif ile karıştırılmasına rağmen arada temel farklar vardır. Bunlar; akreditifte banka mal ile temasa geçmemesine rağmen Murabaha geçer. Akreditifte banka malın helak, kusur ve hatasından sorumlu olmazken Murabaha'da sorumlu olur. Akreditifte banka para ödendiği zaman alacaklı olurken murabahada banka teslimat yapıldığında alacaklı olur.

Sonuç

İslam ekonomisi temel prensiplerini en iyi yansıtan akitlerden biri olan murabaha, güvenilir finans işlemi olarak başta bankacılık sektörü olmak üzere finansal ihtiyaçlara en iyi yanıtı verir. Özellikle modern finans dünyasında, faizsiz finansman arayışında olan bireyler ve kurumlar için etkili bir çözüm sunar.

Gelişen teknolojiyle birlikte, Murabaha modeli klasik yapısından modern bir yapıya dönüşmüş ve katılım bankalarının en sık başvurduğu yöntemlerden biri haline gelmiştir. Güvenilir, şeffaf ve faizsiz bir finansal çözüm arayan herkes için Murabaha, sağlam bir seçenek olmaya devam ediyor.